‘Onze’ planeet is in gevaar: klimaatverandering verandert de leefomstandigheden van talloze diersoorten, en niet in hun voordeel. Voor velen van hen betekent dit dat het vijf voor twaalf is. Maar we kunnen nog iets doen om het ergste te voorkomen.

Het meest gelezen woord

Het begrip klimaatverandering is waarschijnlijk het meest gelezen en gehoorde woord in het medialandschap. De ‘Fridays for Future’-beweging, waarbij voornamelijk jongeren in actie komen voor de bescherming van de aarde – ook voor toekomstige generaties, heeft de politiek en burgers met hun neus op de feiten gedrukt en houdt dit belangrijke onderwerp actueel. Maar wat betekent het eigenlijk?

Men spreekt van klimaatverandering als het klimaat op de hele aarde verandert. Dit kan in bepaalde mate op natuurlijke wijze gebeuren – in het verleden bijvoorbeeld door grote vulkaanuitbarstingen. De klimaatverandering die in onze tijd echter aan de orde is, is er één waaraan wij mensen een belangrijke bijdrage leveren, of die we op zijn minst versnellen door onze manier van leven.

De temperaturen stijgen en het gat in de ozonlaag wordt groter. Wereldwijd veranderen daardoor volledige ecosystemen en daarmee de leefgebieden en leefomstandigheden van veel diersoorten. Met elke graad waarmee de temperatuur stijgt, zijn er gevolgen. En elke diersoort, elke plantensoort moet daarop reageren. De één kan dat beter dan de ander. En net als bij een lange rij dominostenen kan de stijgende temperatuur de eerste steen zijn die omvalt, waarna de hele rij met de gevolgen heeft te maken.

Met het Australische Great Barrier Reef gaat het niet goed. De afgelopen dertig jaar verloor het 2300 kilometer lange rif al meer dan de helft van het koraal, voornamelijk door klimaatverandering.

Op dun ijs

“Ongeveer de helft van alle dier- en plantensoorten in de belangrijkste natuurgebieden ter wereld wordt op de middellange termijn slachtoffer van klimaatverandering”, zegt dr. Arnulf Köhncke, expert soortenbescherming van de natuur- en milieubeschermingsorganisatie WWF. Hij licht toe: “Dit is het resultaat van een onderzoek van het WWF en de University of East Anglia in Groot-Brittannië. Als de door mensen veroorzaakte uitstoot van broeikasgassen zoals nu blijft doorgaan, kan in 2080 elke tweede soort uit de onderzochte gebieden verdwenen zijn.” De helft van alle diersoorten in de komende zestig jaar? Een meer dan deprimerend idee! Een blik over de hele wereld laat zien hoe de opwarming van het klimaat zeer verschillende ecosystemen en leefgebieden beïnvloedt. Het meest voor de hand liggend – ook voor de leek – zijn de veranderingen in het eeuwige ijs van Antarctica en in het noordpoolgebied. Daar, aan de polen van de planeet, smelt het leefgebied van de dieren letterlijk onder hun poten vandaan. Het ijs op Antarctica krimpt nu al zes keer sneller dan in de jaren tachtig – slechts dertig jaar geleden. En het noordpoolgebied, de thuisbasis van de ijsberen, warmt sneller op dan welke andere plaats ter wereld dan ook. Als het ijs daar smelt, verdwijnt niet alleen de leefomgeving van veel diersoorten.

Door het smelten van ijs in het noordpoolgebied heeft de ijsbeer geen geschikt gebied meer om in te jagen.

Smeltwater leidt tot overstromingen

Over het algemeen zal de zeespiegel stijgen als gevolg van smeltwater, wat zal leiden tot verwoestende overstromingen en het onderlopen van hele ecosystemen. Dit treft op zijn beurt mensen en dieren op totaal verschillende plaatsen op aarde – bijvoorbeeld de tijger in Bangladesh en India. Want wat klimaatverandering betreft, is alles en iedereen met elkaar verbonden. Zogenaamde ‘endemische soorten’ zouden heel snel met uitsterven kunnen worden bedreigd. Endemische soorten komen slechts in een zeer beperkt gebied voor. Zij hebben geen optie om naar andere gebieden te verhuizen. Als hun thuisland verdwijnt, verdwijnen ze onvermijdelijk zelf ook. Volgens een artikel gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Science worden verschillende diersoorten in Australië en Nieuw-Zeeland ernstig bedreigd, omdat de oceaan het onmogelijk maakt om naar andere leefgebieden te ontsnappen. Zo worden bijvoorbeeld de Nieuw-Zeelandse brughagedis, de goudschouderparkiet en de Lumholtzboomkangoeroe hard geraakt.

Olifanten hebben dagelijks grote hoeveelheden water nodig. Maar door de opwarming van de aarde drogen hun drinkplaatsen op.

Ook voor de deur is het raak

De gevolgen van klimaatverandering zijn ook direct voor onze eigen voordeur te zien, in onze natuurlijke omgeving. Door de milde winters broeden lokale zangvogels veel eerder. Dit is voor hen praktisch, omdat ze op die manier al de beste broedplaatsen hebben veroverd voordat de overwinteraars terugkeren uit Afrika – bijvoorbeeld de koekoek en de gierzwaluw. Dit heeft echter een groot nadeel voor de laatstgenoemden, waardoor blijkt: zelfs als veranderingen voor individuele soorten positief kunnen zijn, zijn de gevolgen voor het grote geheel van haperende ecosystemen negatief. En die gevolgen zijn niet alleen voelbaar voor de dieren, maar ook voor ons mensen. We delen tenslotte allemaal het leefgebied van de aarde. Maar dan het goede nieuws: Er is nog iets dat we kunnen doen! Wat en hoeveel, daar hebben wij zelf controle over. Zelfs kleine dingen maken een verschil: elke besparing op elektriciteit, elke afstand die we lopen in plaats van rijden en elke aankoopbeslissing heeft effect. Elke vliegreis die we achterwege laten of één vegetarische dag per week. Zou het niet fijn zijn als onze kinderen en kleinkinderen ook zouden kunnen opgroeien in een wereld waar veel prachtige en unieke dieren leven? Samen kunnen we het!

Wat kan ik doen?

1. Minder dierlijke producten eten

Bijna 70 procent van onze klimaatvoetafdruk qua voedsel is afkomstig van dierlijke producten. Dit omvat vlees, melkproducten en eieren. Een keer per week afzien van vlees komt overeen met de hoeveelheid broeikasgassen die wordt bespaard bij een autorit van ongeveer 900 kilometer.

2. De auto vaker laten staan

Veel gereden afstanden zijn niet langer dan drie kilometer. Gebruik de fiets voor korte afstanden of ga te voet. Niet alleen neemt daarbij de uitstoot van CO2 aanzienlijk af, je doet ook iets goeds voor je gezondheid. En je draagt bij aan schonere lucht in de steden. Let bij de aanschaf van een auto op een laag brandstofverbruik of een lage CO2-uitstoot. Neem indien mogelijk afscheid van verbrandingsmotoren en schakel over op een elektrische auto. Of je kunt gebruikmaken van het openbaar vervoer of carpoolen.

3. Energiebesparende apparaten gebruiken
Let bij het kopen van elektrische apparaten (koelkast, wasmachine) op de efficiëntieklasse en koop alleen klasse A + tot A +++. Wees voorzichtig bij het gebruik van je huishoudelijke apparatuur en gebruik altijd een energiebesparend programma. Dus een deksel op de pan bij het koken, lage temperaturen in de vaatwasser of wasmachine enhang je was op in plaats van de droger te gebruiken. In de koelkast is een temperatuur van 6 tot 7 graden koel genoeg en in de vriezer kun je -18 graden hanteren.

4. Geldzaken
Schakel indien nodig over naar een bank die ethisch verantwoord werkt en ecologische criteria gebruikt bij alle financiële activiteiten. Jij beslist zelf of jouw geld bijdraagt aan een positieve toekomst voor de planeet en de dieren of de exploitatie van de natuur.

Extra tip: Als één van de belangrijkste milieu- en soortenbeschermingsorganisaties ter wereld is het WWF actief in veel projecten die betrekking hebben op klimaatverandering en soortenbescherming. Elke steun, elke donatie, elke sponsoring van dieren helpt. Kijk eens op www.wwf.nl voor meer info.

Ook interessant voor jou:

* De 10 zeldzaamste dieren
* Wilde dieren voor vermaak van toeristen