Lawinehonden, pony’s voor blinden, therapievarkens: veel dieren worden ingezet voor mensen. Ze zoeken, waarschuwen en zijn er voor ons. Lang leve de dieren!

 

De takken van de met sneeuw bedekte sparren buigen onder het gewicht van verse sneeuw naar de grond, het glinsterende bergpanorama lijkt op een vredig sprookjeslandschap. Maar plotseling verbreekt een dreigend geluid deze winterse idylle: In de verte klinkt een laag gerommel, dat snel dichterbij komt. Enorme lading ijs en sneeuw is aan een val begonnen en beweegt zich met donderend geweld in de richting van de vallei. Een lawine! Nu moet er heel snel gehandeld worden. Een Labrador rent opgewonden de helling op, zijn neus neemt alles op. Abrupt stopt het dier en onder luid geblaf begint hij ergens te graven. De lawinehond heeft een onder de sneeuw begraven mens ontdekt – en waarschijnlijk zijn leven gered.

Unieke neus

 

In Duitsland worden ongeveer 2.000 dieren opgeleid tot reddingshonden, die samenwerken met politie, brandweer en reddingswerkers. Meer dan drie keer per dag is bij onze oosterburen een hond onderweg naar een bos onder de sneeuw of de bergen om te zoeken naar vermiste personen. Mede mogelijk gemaakt door de superneus van deze dieren: honden kunnen ongeveer een miljoen keer beter ruiken dan wij dankzij de tweehonderdmiljoen reukcellen die ze hebben. Hun unieke vermogen om mensen in nood te ruiken kan nog altijd niet worden vervangen door de techniek.

 

Ze willen helpen

 

Ook als blindengeleidehonden en hulphonden voor lichamelijk gehandicapten bewijzen onze speciaal hiervoor getrainde viervoetige vrienden trouwe dienst. Geen wonder dat de hond als de beste vriend van de mens wordt beschouwd. Onlangs kon een onderzoek zelfs aantonen dat de dieren instinctief de behoefte voelen om de wensen van hun baasjes uit te voeren. Bij een experiment werden 34 hondenbezitters achter een glazen deur geplaatst, die gemakkelijk door de dieren kon worden geopend. Toen moesten de baasjes doen alsof ze huilden. Het resultaat: de honden reageerden direct bezorgd, toonden duidelijke tekenen van stress en openden snel de glazen deur om hulp te kunnen bieden. De wetenschappers van het Ripon College in Wisconsin concludeerden uit dit gedrag dat honden ons van nature willen helpen.

Maar hoe zit het met behoeftige mensen met een allergie voor hondenhaar die hulp nodig hebben van een geleidehond? Er is een alternatief voor hen: de blindengeleidepony. De mini-pony’s hebben veel voordelen: als vluchtdieren hebben ze een groter gezichtsveld dan honden, zodat ze nog beter kunnen waarschuwen voor naderende auto’s of andere gevaren. Bovendien worden ze aanzienlijk ouder en kunnen ze mensen tot wel 35 jaar vergezellen.

 

Natuurlijke schadebeperking

 

Reddingshonden, hulp- en geleidehonden zijn een vast onderdeel geworden van het dagelijks leven. Explosieven- en drugshonden zijn inmiddels ook een begrip. Dat de gevoelige neus van de hond ook voor veel andere doeleinden kan worden ingezet, is echter minder bekend. Onlangs ontdekten onderzoekers van de Florida International University dat de dieren kunnen worden opgeleid om ongedierte in planten op te sporen. In de VS worden herdershonden al ingezet als natuurlijke bestrijders: ze tonen schimmelplagen bij avocadobomen aan, voordat de schade van buitenaf zichtbaar is. Hierdoor kunnen zieke planten vroegtijdig worden verwijderd en wordt verdere verspreiding van de plaag voorkomen.

Of voedsel sporen van pinda’s, schaaldieren of andere allergenen bevat, kunnen allergiewaarschuwingshonden ons vertellen. Dit komt mensen met allergieën ten goede, die in het ergste geval zelfs zouden kunnen sterven als ze iets verkeerds eten. Zo werkt het: de eigenaren laten hun viervoeter gewoon aan een stuk taart of een broodje ruiken voordat ze er zelf in bijten. Ze wachten even of het dier gaat blaffen en voorkomen zo het risico van een allergische shock.

 

Slimme speurratten

 

Maar niet alleen honden hebben een goede neus. De Gambiahamsterrat uit Sub-Saharaans Afrika wordt bijvoorbeeld ingezet in Afrikaanse crisisregio’s voor onderzoek naar landmijnen en andere explosieven. De robuuste, intelligente knaagdieren hebben een nog beter reukvermogen dan speurhonden en kunnen gevaarlijke explosieven in de grond ruiken. In het Apopo Research Center in Tanzania worden de ratten gedurende negen maanden opgeleid voor hun missie. Hun gevoelige neus worden geperfectioneerd door dagelijkse training met bepaalde geuren. Daarna moeten ze ongebruikte mijnen ruiken op een oefenterrein. Als een dier met succes de TNT in de bodem heeft ontdekt en de aandacht op de landmijn vestigt door opgewekt te krabben, wordt hij beloond met een stuk banaan. Volledig opgeleide Gambiahamsterratten gaan vervolgens op zoek naar echte explosieven die op scherp staan. Een uiterst belangrijke taak, want volgens schattingen liggen er momenteel zo’n dertig miljoen van deze gevaarlijke wapens verspreid over het Afrikaanse continent. Alleen al in Mozambique sterven er veertig mensen per maand aan landmijnexplosies. De ratten kunnen dit dramatische aantal helpen verminderen. Voor hen is het zoeken naar mijnen overigens relatief onschuldig: de dieren zijn te licht om zelf de explosieven te activeren.

 

Dokter Bij

 

De ratten van een Tanzaniaans onderzoekscentrum beschikken over een ander opmerkelijk vermogen: ze kunnen verschillende ziekten opsporen, waaronder tuberculose. Vooral in de vroege stadia van deze zeer besmettelijke longziekte zijn de knaagdieren zelfs nog effectiever dan arbeidsintensieve laboratoriumtests. Maar ratten zijn niet de enige dieren die artsen kunnen helpen bij hun diagnose. Bijen zullen binnenkort ook heel goed zijn in vroege opsporing van ziekten zoals tuberculose, diabetes en kanker. Hiervoor worden de ijverige honingverzamelaars getraind op het ruiken van bepaalde geuren die gevonden kunnen worden in de adem van menselijke patiënten. De insecten krijgen speciaal voedsel, waarin de respectievelijke geurstoffen zijn opgenomen. Later ademen mogelijke patiënten in een speciale dubbelwandige kolf, waarin de bijen zoemen. Als de geur, die typerend is voor een van de genoemde ziekten, in de adem zit, vliegen de dieren er naartoe. Het ruiken van deze geur belooft immers een traktatie. Als de bijen niet reageren, blijkt de test negatief te zijn.

 

Tumoren ruiken

 

Er zijn ook honden die kunnen helpen om ziektes beheersbaar te houden. Bepaalde lichaamssignalen waarschuwen honden van diabetici voor gevaarlijk lage bloedsuikerspiegel. Signaalhonden voor epilepsie wijzen epileptici vroeg op een aanstaande aanval. En volgens studies kunnen sommige honden zelfs kwaadaardige tumoren ruiken. Vergelijkbaar met het werk van de bijen is dit type kankerscreening gebaseerd op de adem van de patiënt.

Om zieke mensen te helpen, zijn er echter nog veel andere manieren waarop dieren kunnen worden ingezet. Eén daarvan is dier-geassisteerde therapie. Dit is een concept uit de alternatieve geneeskunde. Het zijn vooral patiënten met psychische, psychiatrische en neurologische aandoeningen die profiteren van de zachte vacht, de emotionele nabijheid en onvoorwaardelijke erkenning van een therapiedier. Getrainde therapiehonden kunnen hulp bieden aan kinderen die door ontwikkelingsstoornissen een groot gebrek hebben aan een gevoel van veiligheid en zelfvertrouwen. En vriendelijke lama’s en zachtaardige therapievarkens laten dementiepatiënten volledig opbloeien.

 

Heilzaam spinnen

 

Er wordt aangenomen dat de endorfines (gelukshormonen) die vrijkomen bij het aaien van dieren, symptomen verlichten en de kwaliteit van leven doen stijgen. Sommige lichamelijke aandoeningen zoals scoliose, de ziekte van Parkinson en pijn in de rug kunnen tegenwoordig worden behandeld met behulp van de zogenaamde hippotherapie, een vorm van fysiotherapie te paard. Door de bewegingen van het dier, waarbij onder meer de balans wordt getraind, volgen bepaalde spierspanningen en kan het looppatroon worden verbeterd. Een waar genot voor veel kinderen en volwassenen met neurologische en orthopedische aandoeningen.

Trouwens: niet alleen getrainde therapiedieren kunnen helpen onze gezondheid te verbeteren. Onze eigen huisdieren hebben ook helende capaciteiten. Vooral de kat die we horen spinnen als we hem aaien, heeft een aantal positieve effecten. Het rustgevende geluid helpt om de bloeddruk te verlagen, slapeloosheid te verlichten en spieratrofie te voorkomen. Sterker nog: de lage frequenties van het spinnen stimuleren botgroei en helpen daarmee om de gevreesde ziekte osteoporose tegen te gaan.

 

Respect en dankbaarheid

 

Het is echt verbazingwekkend op hoeveel verschillende manieren we baat hebben bij onze dierlijke medeschepsels. Ze zijn dappere explosievenspeurders en fysiotherapeuten, liefdevolle knuffelaars en redders in nood. Als dat geen goede reden is om dieren altijd met respect en dankbaarheid te behandelen…

In 1855 zei de Indianenstamvader van Seattle in zijn beroemde toespraak tegen de president van de Verenigde Staten: “Als alle dieren weg waren, zou de mens sterven aan een grote eenzaamheid van geest. Wat er met dieren gebeurt, gebeurt daarna ook met mensen. Alles is met elkaar verbonden.”

 

Mogelijk ook interessant voor jou:
Houd je dier gezond in het dagelijks leven

Wat je als huisdierbaasje moet weten over COVID-19

 

Dit artikel is afkomstig uit Hart voor Dieren magazine. Wil je meer van deze artikelen lezen? Neem dan een abonnement op Hart voor Dieren en krijg meteen een fikse korting!