De walvis leeft in complexe sociale relaties, zijn intelligentie is ongekend en hij beleeft emoties die niet onderdoen voor de onze. Duik mee in de mysterieuze wereld van walvissen.

De acrobatische sprongen van de walvis

Wetenschappers gaan ervan uit dat de acrobatische sprongen van walvissen ook een ander doel dienen dan ‘slechts’ hun levenslust tonen: de intelligente dieren communiceren ermee over lange afstanden. De vertaling: “Kijk hier, beste vrienden, ik heb genoeg voedsel gevonden. Kom snel naar mij, er is genoeg voor ons allemaal!” Walvissen zijn namelijk sociale dieren, leven in groepen, jagen samen, komen voor elkaar op, vormen vriendschappen en leren van elkaar. Een ander voordeel van de krachtige sprongen is dat ze een reinigende werking hebben op de huid. Want tijdens het springen en de daaropvolgende landing op het water, ontwikkelen zich luchtbellen en wordt er veel water verplaatst, wat schadelijke parasieten verwijdert.

Walvissoorten zijn recordhouders

Walvissen zijn de grootste zoogdieren ter wereld. Er zijn ongeveer 85 soorten. Er zijn ook veel recordhoudersonder hen. Zoals de blauwe vinvis, het grootste en zwaarste levende wezen ter wereld. Hij is tot 35 meter lang en heeft een hart ter grootte van een Volkswagen Kever. Of potvissen, die worden beschouwd als de grootste tandwalvissen: zij maken de diepste duiken van allemaal met een diepte tot drie kilometer en hebben een zeer effectieve bio-sonar: hun ‘klikken’, die door het water echoën met maximaal 230 decibel, worden beschouwd als de luidste tonen in het gehele dierenrijk. De potvis heeft ze nodig om met soortgenoten te communiceren, maar ook voor echolocatie, d.w.z. om mogelijke obstakels en prooien, voornamelijk inktvissen, op te sporen. In onze oren zouden die klikken twee keer zo luid klinken als een straaljager die naast ons opstijgt. Bultruggen daarentegen hebben een ander record: ze ondernemen de langste migraties van alle dieren. Het mag duidelijk zijn: de walvissoorten zijn alom vertegenwoordigd onder de recordhouders van het dierenrijk.

In- en uitademen

Walvissen lijken in één ding best op ons: net als wij hebben ze zuurstof nodig om te ademen. En dat is zonder kieuwen erg lastig in het water. Daarom komen de dieren regelmatig boven water, om door hun blaasgaten aan de bovenzijde van de kop de verbruikte en met vocht verrijkte lucht uit te ademen en verse lucht in te ademen. ‘Uitademen’ is alleen niet het juiste woord; de verbruikte lucht wordt als een keiharde explosie naar buiten gestuwd, zo hoog is de druk die erachter zit. Het is tot wel vier kilometer verderop te zien – en ook van verre te ruiken, want het stinkt vaak behoorlijk.

Praten en zingen in dialect

De meeste walvissen communiceren met elkaar via verschillende geluiden. Elke groep heeft haar eigen taal, of op z’n minst een apart dialect. Dit is vooral interessant voor leden van andere groepen en een natuurlijke manier om inteelt te voorkomen. Veel walvissen fluiten, klikken, schreeuwen en piepen, en baleinwalvissen kunnen daarnaast prachtig zingen. Mannetjes zingen melodieuze, ritmische liedjes met verschillende verzen en refreinen om vrouwtjes aan te trekken die willen paren. Het zingen van de bultruggen, wiens concert ongeveer twintig minuten duurt, is werkelijk fenomenaal. Het wordt beschouwd als de meest complexe vorm van communicatie in het dierenrijk.

Familielessen doorgeven

Orka’s, ook bekend als zwaardwalvissen, zijn juist beroemd om hun buitengewoon intelligente, op elkaar afgestemde jachttechnieken binnen de groep. Of het nu gaat om het manoeuvreren in water of om een prooi op te drijven naar ondiep water en deze eerst te verdoven : orka’s zijn ware meesters in het leren en doorgeven van geavanceerde jachtstrategieën. Bultruggen zijn ook geweldig in het aanleren van familietradities en het jagen in groepen. Van potvissen is bekend dat ze over een buitengewoon leer- en aanpassingsvermogen beschikken, wat hun overleving al minstens één keer heeft verzekerd: toen de eerste walvisjagers lang geleden in de Stille Oceaan op hen jaagden, ontsnapte er nauwelijks een dier aan hen. Maar de jagers hadden het niet lang zo gemakkelijk met de potvissen. Omdat de intelligente reuzen snel leerden – vooral hoe ze aan de dodelijke harpoenen konden ontsnappen. Een nieuwe studie toont ook aan dat wat de potvissen geleerd hadden, doorgaven aan hun nakomelingen. En niet via de genen, maar veel sneller: door informatie over nieuwe gevaren te communiceren. Veel praten en ervan leren voor de toekomst was het doel. Wat een succesvolle communicatiecultuur!

Dolfijnen met zelfkennis en gereedschap

Dolfijnen behoren ook tot de familie van walvisachtigen. En deze slimme dieren herkennen zichzelf als ze in een spiegel kijken. Ze delen dit vermogen tot zelfkennis naast mensen, met mensapen, olifanten en kraaiachtigen. Ze zijn ook bedreven in het gebruik van gereedschap: sommige dolfijnen gebruiken bijvoorbeeld sponzen voor de jacht, die ze over hun gevoelige snuiten plaatsen. Ze gebruiken ze om de bodem te scannen op vissen in de grond. Ze gebruiken ze dus enerzijds als handig hulpmiddel, maar ook als neusbescherming. En ze maken recordduiken van enkele kilometers diep – riskant als je bedenkt dat dolfijnen maximaal 15 minuten onder water kunnen blijven zonder naar boven te hoeven komen om te ademen. Waarom lopen ze zo’n groot risico om te stikken tijdens die lange reis heen en terug? Heel eenvoudig: omdat zo’n excursie culinair gezien zeer de moeite waard is, zo ontdekten wetenschappers. Dolfijnen jagen namelijk graag op een felbegeerde prooi: diepzee-inktvissen.

Walvisvangst

Het is goed om te weten dat dankzij het verbod op commerciële walvisvangst  dat 35 jaar geleden van kracht werd, de wereldwijde walvispopulatie weer is gegroeid. Ook van soorten die bijna uitgestorven waren. Zelfs de commerciële walvisvangst die werd voortgezet in Japan, Noorwegen en IJsland, is volgens de dieren- en natuurbeschermingsorganisatie Pro Wildlife aan het afnemen, omdat de traditionele afzetmarkten voor walvisvlees krimpen en subsidies deels worden afgeschaft. Het ‘probleemkind’ blijft Noorwegen, waarvan de walvisvangst in het coronapandemiejaar 2020 licht werd uitgebreid naarmate de vraag naar walvisvlees toenam. Door de gesloten grenzen zijn veel Noren op vakantie geweest in eigen land en hebben ze walvisvleesgerechten herontdekt in supermarkten en restaurants.

Om de walvispopulatie voor de toekomst veilig te stellen, zijn naast walvisvangstverboden technieken nodig voor het vermijden van bijvangst, opleiding van vissers en visserijvrije beschermde gebieden, waarin de walvissen zich kunnen terugtrekken. Met andere woorden: toevluchtsoorden waarin de visbestanden waarmee de walvissen zich voeden, zich weer kunnen herstellen.

Walvis helpt klimaat te beschermen

Afgezien van de schoonheid en beschermingswaardigheid van de verschillende walvissoorten en individuen, is het beschermen van de walvis ook een vorm van klimaatbescherming. Omdat de dieren in de diepten van de zee eten en hun uitwerpselen bij het wateroppervlak achterlaten, transporteren ze voedingsstoffen van de zeebodem naar de oppervlakte. Die vermeerderen op hun beurt het fytoplankton, dat tijdens de fotosynthese koolstofdioxide opneemt en zuurstof genereert. Een reden te meer om al het mogelijke te doen, zodat de uiterst intelligente en  sociale walvissen, die zo waardevol zijn voor de aarde, worden beschermd en bewaard voor ons en toekomstige generaties.

Bron: Hart voor Dieren Magazine