Iedereen die de hartverscheurende roep van een koe die op zoek is naar haar pasgeboren kalf heeft gehoord, zal het waarschijnlijk nooit meer vergeten. Maar de scheiding van koe en kalf is slechts één van de vele problemen in de zuivelindustrie. Is er nog wel ethisch verantwoorde melk?

Gemoedelijke grazende koeien op een met bloemen bezaaid weiland en gelukkige kinderen met een melksnor op hun bovenlip – dergelijke beelden zien we elke dag in de media en deze perfectioneren zo de melk-mythe. Maar de werkelijkheid in de koeienstallen heeft niks te maken met de geromantiseerde beelden die ons in advertenties en reclames wordt voorgeschoteld.

Er schuilt veel dierenleed achter het calciumrijke drankje. Door  sporen van antibiotica, zware industriële verwerking en genetische manipulatie zijn alle gezondheidsvoordelen van melk ondertussen ook verloren gegaan. De levensmiddelenwetgeving verbiedt misleiding van de consument op de verpakking, met name over oorsprong, herkomst of productiemethode. Maar bijna niemand stapt naar de rechter. Wat zijn de grootste problemen in de zuivelindustrie?

Kalfjes groeien op als wezen

Veel mensen weten niet dat een koe niet zomaar melk kan geven. Om haar uiers te vullen, moet ze zwanger worden en een kalf ter wereld brengen. Tijdens haar leven baart de koe elk jaar een kalf. De moeder-kindband is bijzonder sterk en de melk is natuurlijk bestemd voor de pasgeborene. Maar de mens eist beide voor zich op: op conventionele boerderijen wordt het kalf onmiddellijk na de geboorte bij de koe weggehaald en de melk gepompt voor onze consumptie. Het jonge kalf groeit op als een wees, want de waardevolle melk moet vanaf de eerste druppel worden verkocht. De jonge kalveren krijgen vervangende melk te drinken uit speciale speenemmers.

Tip 1

Er zijn boeren die hun koeien ‘ouderschapsverlof’ en hun kalveren een gelukkige jeugd gunnen. Ga voor een overzicht van bedrijven die dit doen naar deze website.

Tip 2

Bij één ster Beter Leven-keurmerk (BLK) van de Dierenbescherming komen koeien zeker 120 dagen per jaar buiten, ze kunnen zich goed bewegen in de stal en lekkerder liggen. De kalfjes blijven langer op de boerderij zodat ze sterker zijn als ze op transport gaan. Met iedere BLK-ster die daar bij komt, gaat het dierenwelzijn omhoog. Sinds juni 2022 is melk met één ster Beter Leven-keurmerk te koop bij Jumbo. Er zijn nog maar weinig melkveehouders met twee of drie BLK-sterren. Lidl verkoopt kaas met drie sterren. Biologisch van Nederlandse bodem of biologisch dynamisch (Demeter) zijn andere goede opties. Deze keurmerken stellen minder eisen aan de stal dan Beter Leven, maar de dieren komen wel meer buiten: minimaal 180 dagen, gemiddeld achter uur per dag. Ook hoeven deze koeien gemiddeld minder melk te geven en leven ze langer. Plus is in september 2022 voor zijn huismerkassortiment melk en yoghurt overgestapt op biologisch.

Tip 3

Op dit moment draagt de meeste zuivel in de supermarkt een weidemelk- of het On the way to PlanetProof-keurmerk. Bij Albert Heijn zie je bovendien hun eigen ‘Beter voor Koe, Natuur en Boer’-logo. Deze drie keurmerken stellen echter alle drie minder eisen aan dierenwelzijn dan de Kalverliefde, Kalfjes bij de koe, Zuiver Zuivel en Blije Koe Zuivel keurmerken.

Tip 4

Havermelk, sojamelk, rijstmelk; er bestaan meerdere plantaardige alternatieven voor koemelk (al mogen ze officieel geen melk meer heten). Afhankelijk van je persoonlijke smaak kun je kiezen tussen meerdere soorten en merken. De meeste supermarkten verkopen inmiddels ook barrista-varianten die je kunt opschuimen voor je cappuccino.

Meer schijn dan werkelijkheid

De meeste melkkoeien staan op stal in plaats van de wei. De zogenaamde loopstal is erg populair. In theorie kan het vee daarin vrij rondlopen en tijd doorbrengen in verschillende functionele gebieden zoals een kantine, slaapzaal, toilet of melkplaats. Maar in de werkelijkheid hebben de dieren hierin vaak onvoldoende ruimte. De koeien kunnen niet allemaal tegelijk gaan liggen, noch kunnen ze kiezen tussen verschillende gebieden om in te verblijven. Dit betekent dat eten, liggen en ‘het toilet gebruiken’ vaak op één plek plaatsvindt. Voor het melken worden ze naar de melkstal gebracht of ze gaan er alleen heen als hun uiers vol raken of pijn gaan doen. Om te voorkomen dat de koeien elkaar of hun verzorgers verwonden en om zelfs meer koeien in een stal te kunnen huisvesten, worden de koeien in de conventionele fokkerij onthoornd.

Grazen is geen recht

Iedereen kent wel de beelden van koeien die na een winter op stal weer de wei in mogen om lekker te grazen. Dat koeien naar buiten gaan is echter geen vanzelfsprekendheid. Tot en met 2015 daalde het aandeel Melkkoeien dat jaarlijks tijdens het weideseizoen daadwerkelijk ook de wei in ging naar 65 procent. Door beleid en publieke opinie vond er toen een omslag plaats en liep in 2020 74 procent (ongeveer 1,2 miljoen) van de koeien buiten tijdens het weideseizoen, Het weideseizoen loopt van eind april tot in oktober. Sinds 2016 neemt het aantal koeien dat in de wei staat elk jaar weer wat toe, maar ze stonden gemiddeld wel een stuk korter in de wei. De 74 procent van alle koeien die in 2020 de wei in mochten, stonden zo’n 8,5 uur buiten, twee jaar eerder was dit 8,9 uur. Daarnaast is er ook intensive melkproductie. Het hele jaar door de koeien binnenhouden bespaart immers tijd en ruimte. Vooral biologische koeien behoren daarom tot de ‘happy cows’ die een bijzonder lange tijd van het jaar van de frisse lucht mogen genieten. Regelmatige toegang tot de buitenlucht en natuurlijke voeding zijn stevig verankerd in de richtlijnen voor de biologische veehouderij.

Van koe naar melkmachine

In plaats van gezond groenvoer en ruwvoer, d.w.z. vers geoogste planten, gras en hooi, krijgen koeien in de conventionele veehouderij kuilvoer (gefermenteerd voer) en krachtvoer, dat meestal uit soja en maïs bestaat en de spijsverteringsorganen belast. Dankzij het hoge eiwitgehalte kunnen moderne koeien tot 12.000 liter melk per jaar produceren, of gemiddeld 33 liter per dag. Dat is twee keer zoveel als in de jaren vijftig. Zodra de melkgift van een ‘turbokoe’ afneemt, wordt zij geslacht – meestal op de vijf- zesjarige leeftijd. De natuurlijke levensverwachting van een koe is echter ongeveer 20-25 jaar. Ze gaan meestal naar de slacht als ze kreupel zijn of hun uiers ontstoken raken. Vanwege de lage melkprijzen is een veterinaire behandeling meestal niet lonend.

Gevolgen van een lage prijs

Goedkope melk uit de supermarkt gaat niet alleen ten koste van de koe , maar ook van de melkveehouders. Daarmee steun je alleen de discounter die de boer lage prijzen betaalt. Aangezien boeren geen verlies willen draaien zoeken zij naar manieren om de melkproductie verder te optimaliseren. De prijsdruk leidt tot nog meer doorgefokte koeien die een ongezond dieet krijgen en onnatuurlijk veel melk moeten produceren. Genetisch gemodificeerd voer, permanente stress en preventie medicatie zijn van invloed op de melkkwaliteit.

Ligboxstal versus weidegang

Bijna alle koeien in Nederland leven in een ligboxstal. In deze stal is de bewegingsvrijheid voor de koe beperkt. Dit wordt verergerd door smalle gangpaden en te weinig plekken aan het voerhek. Omdat koeien veel liggen, is het van belang dat er genoeg ligplekken zijn. Als het bovenstaande niet op orde is, delven de ondergeschikte koeien in de groep (meestal de jongere) het onderspit. In de wei kunnen koeien vrijer bewegen en liggen. Bovendien hebben koeien die in de wei komen minder vaak ontstekingen aan hun klauwen en of uier.

Melk per koe

De melkproductie per koe stijgt al decennia. Veel melk maken vraagt enorm veel energie. Energie die de koe niet in het gezond houden van haar eigen lichaam kan steken. Ziekte en verzwakking ligt dan op de loer. Keurmerken kunnen een excessieve melkproductie afremmen, met regels over voer of welke koeienrassen gebruikt mogen worden.

Melk is slecht voor het milieu

Koeien zijn een grote klimaatfactor omdat ze veel methaan uitstoten. Intensieve veehouderij  is wereldwijd de grootste CO2-producent, groter zelfs dan het wereldwijde transport. Deze koeien eten ook krachtvoer, wat een negatief effect heeft op het milieu. Voor de melkproductie wordt regenwoud gekapt om grote hoeveelheden soja te verbouwen als veevoer. Bij de teelt van maïs wordt ook massaal gebruik gemaakt van minerale meststoffen, vloeibare mest en pesticiden.

Kalfjes bij de koe

In 2022 zijn een aantal initiatieven gestart waar bij melkveeboerderijen kalfjes langer bij de moederkoe mogen blijven. De huidige praktijk is dat kalfjes vlak na hun geboorte van hun moeder gescheiden worden. Uit onderzoek blijkt dat langer contact tussen kalfje en moederkoe het welzijn en de gezondheid van zowel de moederkoe als het kalf vergroot. We zetten een paar kalfjes-langer-bij-de-koe initiatieven voor je op een rij.

• Kalverliefde
  De biologische boeren die voor het merk ‘Kalverliefde’ produceren, houden de vaarskalfjes drie maanden bij de moederkoe. Stiertjes blijven minimaal 35 dagen, maar vaak ook drie maanden bij hun moeder. Kalverliefde is bij een aantal vestigingen van Albert Heijn te koop.
• Kalfjes bij de koe
  Bij deze biologische boeren blijven (een deel van de) kalveren twee maanden of langer bij de moederkoe.
• Zuiver Zuivel
  Dit merk van biologisch dynamische boeren. Bij biologisch dynamische boeren mogen de koeien hun horens houden. Melkproducten van deze boeren die hun kalfjes ook bij de koe houden herken je aan het oranje logo: ‘Kalf en koe blijven samen’. Zuiver Zuivel is bij onder andere Ekoplaza en Odin te verkrijgen.
• Blije Koe Zuivel
  Ook deze biologische boer houdt de kalfjes minimaal drie maanden bij de moederkoe.

Conclusie

Per persoon consumeren we in Nederland gemiddeld 304 liter aan melkproducten per jaar. De meeste melk wordt op conventionele wijze geproduceerd – met ernstige gevolgen voor dierenwelzijn, het milieu en ook voor onze gezondheid. Door bewust te kiezen voor eerlijke melk, steun je betrokken boeren, draag je bij aan dierenwelzijn en doe je iets goeds voor je lijf. Of kies gewoon voor een veganistische melkvervanger.