Welke rechten hebben dieren eigenlijk? In onze samenleving vervullen dieren verschillende taken. Ze zijn gezinsleden, produceren levensmiddelen, belanden op borden. Maar wat zeggen dierenrechten daar eigenlijk over?
Een stem voor de rechten van dieren
Advocaat dr. Antoine F. Goetschel was lange tijd de enige dierenrechtenadvocaat ter wereld die voor deze bewoners van de planeet opkwam. Sinds 1985 zet de Zwitser zich in voor het dier in de wet, ethiek en samenleving en speelde hij een belangrijke rol bij het verankeren van de waardigheid van het dier in de federale grondwet van 1992 van Zwitserland, als enige land ter wereld. Met als resultaat dat sociale dieren in het hele land niet langer alleen gehouden mogen worden, maar dat honden ook het recht hebben om te bewegen, in contact te komen met soortgenoten en bij scheidingen niet meer als spullen behandeld worden.
Dierenwelzijn
Tegenwoordig strijdt Goetschel met zijn vereniging Global Animal Law aan de internationale frontlinie voor dierenwelzijn. “We beperken voortdurend de basisrechten van dieren”, zegt de 62-jarige advocaat, “omdat dieren helemaal geen rechten hebben – nergens ter wereld.” We vallen de leefgebieden van wilde dieren binnen, vernielen hun thuis en gebruiken hen voor ons eigen welzijn; dieren dienen ons als metgezellen, assistenten, entertainers, voedselproducenten of voor experimenten in de geneeskunde of cosmetica. Op herten wordt gejaagd, stieren worden door arena’s gedreven met speren in hun nek, vis wordt gevangen. Sportpaarden springen over obstakels, honden en dolfijnen vermaken en helpen ons, katten bieden eigenaren ontspanning. “We hebben een hart voor dieren, maar dat hart is bijzonder kieskeurig”, aldus Goetschel. “En denk eens aan onze medeschepsels zoals boerderijdieren, die in toenemende mate worden uitgebuit en een anoniem en marginaal bestaan leiden. Of dieren die in toenemende mate tot ‘mensen’ worden gemaakt”. Voor de jurist hebben beide voorbeelden helemaal niets met dierenwelzijn te maken.
Tekst gaat verder onder de afbeelding.
Het begin van dieren beschermen
Lange tijd werden dieren voor de wet slecht als ‘producten’ beschouwd en in Nederland is dat helaas nog vaak het geval, als is er zeker wel een kentering in de publieke opinie. Veel partijen strijden voor het opnemen van een dierenwelzijnswet in de Nederlandse grondwet.
In Duitsland werd de wet ter verbetering van de wettelijke status van dieren in het burgerlijk recht aangenomen. De nieuw ingevoegde sectie 90a van het Duitse Burgerlijk Wetboek bepaalt dat dieren medeschepsels zijn en geen dingen, en dat zij bescherm worden door speciale wetten. Er is echter een groot gebruik aan implementatie. “Ook in het Belgische en Nederlandse Burgerlijk Wetboek staat inmiddels dat dieren geen ‘zaken’ zijn maar wezens met gevoel. Maar er wordt ook hier heel weinig mee gedaan. Als het om dieren gaat, gelden veelal dezelfde regels als voor dingen, vooral op het gebied van bezit en gebruik.
Dieren beschermen
De vermelding van dieren als medeschepsels in het Burgerlijk Wetboek is dus een begin, maar te weinig voor de internationale dierenrechtenactivist: “Je eigen houding, onderwijs over soortspecifieke houderij, soortenbescherming of dierenwelzijnseducatie is goed, maar wet en statuten zijn de krachtigste instrumenten om dieren duurzaam te beschermen”, aldus Goetschel.
Grondrechten voor dieren
Dierenwelzijnswetgeving begint in Groot-Brittannië. In de zogenaamde ‘Martin’s Act’, een juridische tekst uit 1822 van de Ierse parlementariër Richard Martin, staat voor het eerst op schrift dat wreedheid jegens dieren moet worden bestraft.
In veel West-Europese landen volgde daarna een strafrechtelijk verbod op dierenmishandeling. Dierenwelzijn kreeg een duidelijk constitutionele basis met de vernieuwing van de basiswet en een ander nieuw nationaal doen, namelijk: dierenwelzijn. Binnen het verband van de Europese Unie is overeengekomen dat het beleid van dit regelgevend orgaan in dit opzicht gericht is op de bevordering van het welzijn van dieren, door aan dieren volgende vijf, op grondrechten van mensen lijkende ‘vrijheden’ toe te kennen:
- Vrij zijn van de dorst, honger en ondervoeding
- Vrij zijn van fysiek en fysiologisch ongerief
- Vrij zijn van pijn, verwondingen en ziektes
- Vrij zijn om het normale gedrag te kunnen uitoefenen
- Vrij zijn van angst en chronische stress
Tekst gaat verder onder de afbeelding.
Hoe zit het met de Europese regelgeving voor dierenrechten?
De Europese regelgeving inzake dierenwelzijn ligt verspreid over een aantal vorderingen en richtlijnen en valt onder de bevoegdheid van de Eurocommissaris voor Gezondheid en Voedselveiligheid. Naast het Europese doel is er een landelijk doel van civiele en strafrechtelijke bescherming voor dieren als onze medeschepsels.
Zo zijn er regels en voorschriften voor het correct houden van dieren, voor interventies en experimenten op dieren, evenals voorschriften voor het doden ervan. “Helaas is de wetgever er vrijwel nergens in geslaagd en dierenbeschermingswet uit te vaardigen die echt overeenkomt met het doel van dierenbescherming”, betreurt Goetschel, “op dit moment worden dieren niet gelijkgesteld met mensen en is het gebruik van hen ook niet verboden. We moeten de omgang met dieren veel meer sturen in ethisch compatibele en dierenwelzijnsvriendelijke kanalen.”
Dierenwelzijnswet
Het principe van de dierenwelzijnswet is dit: niemand mag een dier pijn, lijden of letsel toebrengen zonder een redelijke reden. Alleen gewervelde dieren zoals vissen, amfibieën, reptielen, vogels en zoogdieren worden strafrechtelijk beschermd. Ongewervelden zoals insecten, spinnen en slakken worden weggelaten. In de tussentijd hoeven experimenten met deze levende wezens alleen te worden gerapporteerd, maar niet langer goedgekeurd. Bepaalde soorten octopussen en sommige kreeftachtigen, zoals de kreeft, nemen een speciale positie in.
Waarde van een levend wezen
Wetenschappelijke studies hebben aangetoond dat deze levende wezens een zeer hoog ontwikkeld zenuwstelsel hebben dat het mogelijk maakt pijn te ervaren. “De waarde van een levend wezen is men echter economisch blijven meten”, zegt Goetschel, “het geld gaat altijd eerder naar studies of dingen die het welzijn of de welvaart van de mensen dienen.” Hoe voller de vrachtwagens bij het vervoeren van dieren, hoe groter de kans om meer levende ‘goederen’ te leveren en dus meer geld te ontvangen.
Tekst gaat verder onder de afbeelding.
Duitse wetgeving als voorbeeld voor dierenrechten?
In vergelijking met dierenwelzijnswetten van andere EU-landen, wordt de Duitse wetgeving als één van de beste beschouwd voor dieren, en ook bijzonder verfijnd. Zo werd een tuinbezitter ervan beschuldigd zijn vijver ingrijpend te hebben veranderd door het waterpeil zo te verlagen dat daardoor amfibieën in het nauw kwamen. De eigenaar werd beboet voor deze verandering in het water, maar niet voor een overtreding op de grond van de Dierenwelzijnswet. Enerzijds kon niet worden vastgesteld dat volwassen kikkers, salamanders of padden rechtstreeks werden gedood door het verlagen van het waterpeil. Anderzijds is het doden van amfibielarven geen strafbaar feit volgens de Dierenwelzijnswet van onze oosterburen. Degenen die kikkervisjes uit meren en vijvers verwijderen, mogen in Duitsland daarentegen hoge boetes tot €50.000 verwachten.
Al net zo tweestrijdig: Duitse hobbyvissers mogen geen kleine vissen als levend aas gebruiken – kronkelende wormen aan de haak zijn wel toegestaan.
Advocaat van een snoek
Advocaat Antoine Goetschel heeft ooit een snoek vertegenwoordigd in de rechtbank. Een Zwitserse krant toonde een foto van een trotse visser met zijn vangst aan de haak en dierenrechtenactivisten klaagden de visser aan. Aan het einde van het proces werd de man vrijgesproken. Volgens de rechten konden vissen immers niet zoveel lijden als zoogdieren. Terecht? “Aangezien elk levend wezen vanuit ethisch oogpunt recht op leven heeft, zijn sportvissen, jacht op wild of zelfs mollen in je eigen tuin, het verspreiden van slakkenkorrels en mierenpoeder of het spuiten van pesticiden natuurlijk bijzonder twijfelachtig”, legt de dierenethicus uit.
En bescherming tegen dieren?
Evenredigheid blijkt echter cruciaal. Als een dier ons eigen welzijn beperkt, geldt het volgende voor dierenwelzijnsadvocaten: zorgvuldig verwijderen oké, maar doden moet altijd het laatste ‘redmiddel’ zijn. Zo kun je slakken in een emmer verzamelen en loslaten in de natuur, grazende dieren beschermen tegen roofdieren met goede hekken of lieveheersbeestjes gebruiken als betrouwbare bladluismoordenaars in de tuin. Walnootbladeren of thuja-takken die in de openingen van molshopen worden gestoken zouden volgens kenners zelfs op natuurlijke wijze mollen kunnen verdrijven.
Tekst gaat verder onder de afbeelding.
Rechten en plichten van baasjes in Nederland
Het besluit houders van dieren (die valt onder de Nederlandse Wet dieren, die in 2013 in werking is getreden) bepaalt dat eigenaren hun dieren op de juiste manier moeten voeden en verzorgen in overeenstemming met hun soort en behoeften, en ze op de juiste manier moeten huisvesten. Daarnaast moeten ze over de nodige kennis en vaardigheden beschikken om voor de gezelschapsdieren te kunnen zorgen. Dieren hebben dus recht op passende huisvesting, voeding en verzorging.
De Wet dieren regelt ook de voorwaarden voor honden, fokken en verzorgen van dieren. Het bevat het recht van een hond op beweging en sociale contacten. Deze wet bepaalt ook dat puppy’s pas na acht weken van hun moeder gescheiden mogen worden.
Verantwoordelijkheid
Als de verantwoordelijkheid voor een tweebenige vriend toeneemt door een fulltime baan, een veranderde levenssituatie zoals een ziekte of het opnemen van te veel dieren, moet hij erover nadenken om zijn dier in andere, goede handen achter te laten. Anders kan het dier in beslag worden genomen.
Alvorens deze stap te zetten, geven de autoriteiten dierenbaasjes en veehouders meestal de kans om de omstandigheden voor de dieren binnen een redelijke termijn te verbeteren. In beslag genomen dieren worden op kosten van de eigenaar op een geschikte plaats gehuisvest, zoals een asiel. Iedereen die de Wet dieren overtreedt, kan ook boetes krijgen. In extreme gevallen zijn gevangenisstraffen mogelijk en kan het betrokkene worden verboden dieren te houden.
Dieren vermenselijken kan ook gevaarlijk zijn
Antoine Goetschel ziet de toenemende vermenselijking van onze huisdieren ook als een reden tot bezorgdheid. “Het is net zo erg om dieren meer en meer te vermenselijken dan dieren als dingen te zien”, zegt hij stellig. De dierenwelzijnsjurist heeft geen bezwaar tegen dure diamanten halsbanden, hemelbedden of luxe vakanties. Hij trekt wel de grens bij vegetarische voeding voor honden en dieren als statussymbolen.
Terwijl de dieren in de bio-industrie in toenemende mate worden gedevalueerd tot anonieme objecten, eisen eigenaren van dieren steeds meer menselijk gedrag en bevrediging van hun eigen emotionele behoeften van hun huisdieren. “In beide gevallen profiteren we van de dieren. Geen van beide heeft iets te maken met waardigheid, “legt hij uit. “Dieren hebben gewoon het recht om dieren te zijn.”
Bron: Hart voor Dieren Magazine, Dier&Recht
