Met enige regelmaat treft Nique Hanskamp, hoofdredacteur Hart voor Dieren magazine, buiten katten aan die met hun kop vastzitten in een plastic verpakking. Gelukkig weet ze de pechvogels iedere keer snel te verlossen. Maar hoe kan het dat er ondanks een strikt gescheiden inzameling nog altijd zoveel troep op straat belandt? En welke gevaren schuilen er voor huisdieren in plastic zwerfafval?

Hart voor Dieren ging in gesprek met twee dierenartsen en een projectleider circulaire economie van organisatie Natuur & Milieu.

 

Plastic afval: Hap, slik, weg

Martijntje van der Veer, sinds 1999 werkzaam als dierenarts, van Dierenkliniek den Dolder onderwerpt dagelijks huisdieren aan een grondig onderzoek. Eén van haar viervoetige cliënten omschrijft dit op haar website dan ook pakkend als ‘Martijntje kijkt mij na van kop tot staart’. En bij dat nakijken komt Martijntje regelmatig het probleem van plastic tegen. “Vooral dieren die plastic afval hebben doorgeslikt, tref ik vaak.”

Overigens is het dikwijls niet het verpakkingsmateriaal zelf dat honden en katten aantrekt, maar etensresten die nog in of aan het plastic zitten. Een hondenneus is snel verleid en bovendien kunnen honden echte veelvraten zijn. Maar bij katten is het toch opmerkelijker omdat die doorgaans veel kritischer zijn in wat ze naar binnen werken. ”Bij katten gaat het dan ook vaak om de jonge dieren die uit nieuwsgierigheid op iets kauwen en het doorslikken”, aldus Martijntje.

Zowel bij honden als katten zijn de twee grootste gevaren bij het inslikken van plastic verstikking en verstopping. Serieuze – en mogelijk levensbedreigende – zaken waarbij je dier snel hulp nodig heeft. Merk je dat je viervoeter afval doorslikt, neem dan direct contact op met de dierenarts. “Wanneer een dier binnen twee uur na het inslikken bij ons binnen wordt gebracht kunnen we hem, in het geval van zacht plastic, een braakmiddel geven.”

Voor kattenbaasjes geeft dit wel een extra uitdaging; zij zien niet wat hun dier buiten opeet. Bij deze dieren is het daarom extra belangrijk om op mogelijk symptomen te letten zoals braken, hijgen, hoesten, niets meer willen eten, diarree of juist verstopping.

 

Hard plastic in hond of kat is een ander verhaal

Eén van de gevaarlijke eigenschappen van (half)hard plastic is dat het scherpe randen heeft. Wanneer een huisdier dit materiaal heeft binnengekregen, kiezen dierenartsen daarom niet voor het opwekken van braakneigingen. Maar dat het alsnog zo snel mogelijk uit een dierenlichaam verwijderd moet worden, daarover bestaat geen twijfel. “Als het de slokdarm al is gepasseerd, kan het plastic verderop in het maagdarmkanaal de boel verstoppen en mogelijk zelfs de darmwand doorprikken. Vaak wordt na een röntgenfoto overgegaan tot een endoscopie of zelfs een operatie om het vreemde voorwerp uit het dier te verwijderen.” Het vreemdste dat Martijntje daarbij ooit is tegengekomen: oordopjes.

 

 

Kustperikelen

Dichter bij de kust vinden we dierenarts Martin Arens, van Dierenkliniek Oudorp. Dat geografische factoren ook invloed hebben op de problematiek van plastic afval, blijkt uit de eerste reactie van Martin: “Meeuwen kunnen echt van alles naar binnen rammen, daar hebben we hier regelmatig mee te maken. Ik ben zelfs een keer een meeuw tegengekomen met een ingeslikte condoom”, vertelt hij. En haast in één adem noemt hij de vakantiehuisjes langs de kust, waarbij eigenaren/bezoekers geen vaste afvalbak tot hun beschikking hebben en de afvalzakken buiten verzamelen om alles aan het eind van hun verblijf in één keer weg te kunnen gooien.

”Een vogel of kat heeft zo’n zak zo opengescheurd. Afval, zeker lichtgewicht zoals plastic, heeft vaak aan één windvlaag genoeg om zich verder te verspreiden en ook bij andere dieren terecht te komen.” Een argument om het plastic afval ten alle tijden in een gesloten afvalcontainer te verzamelen. “Eigenlijk moeten we hier naar afval kijken zoals ze dat in Amerika en Canada doen met het risico op roof door beren. Zoveel mogelijk in de hoogte en netjes afgesloten, zodat dieren er niet bij kunnen.”

Net als zijn collega Martijntje, krijgt Martin regelmatig honden en katten in zijn praktijk die plastic hebben doorgeslikt. “Bij het inslikken van zacht plastic monitoren we een dier meestal, dan is het afwachten of er een reactie komt, of geven we ontbijtkoek waardoor het plastic makkelijker door de darm passeert. Meestal lopen zulk soort zaken af zonder complicaties en verder ingrijpen.”

Van geen of hooguit milde klachten veroorzakend, maakt Martin snel de omschakeling naar gevaarlijk afval dat veelvuldig langs de kust voorkomt: visdraad van plastic of andere vormen van kunststof. “Dat gaat helemaal in de darmwand zitten. Verpakkingen van afvalbroden zie je hier trouwens ook regelmatig.” En alhoewel het opereren om vreemde voorwerpen uit een darm te halen, volgens Martin technisch gezien niet zo spannend is, is het vaak wel zeer ingrijpend voor hond en baas. “Dikwijls genoeg heb ik behalve het vreemde voorwerp ook hele stukken beschadigde darm weg moeten halen.”

 

 

Menselijke psyche

Dat rondzwervend plastic afval ook voor huisdieren een probleem is, mag duidelijk zijn. Maar is het – afgaande op wat dierenarts Martin zegt – iedereen een aparte kliko geven voor plastic afval, dan hét antwoord op het terugdringen van het plastic zwerfafval? Nee, zoals bij veel milieuproblematiek blijkt de oplossing complexer dan een enkele aanpassing. Sterker nog, er is een factor waardoor het inzamelen in een afvalcontainer juist averechts werkt: de menselijke psyche…

“In gemeentes waar plastic afval in doorzichtige zakken wordt verzameld en opgehaald, blijken mensen nauwkeuriger te scheiden, dan in gemeentes waar mensen hun plastic in een gesloten kliko verzamelen.” Aan het woord is Jelmer Vierstra, projectleider Circulaire Economie bij natuurbeschermings- en milieuorganisatie Natuur & Milieu. Wij mensen blijken ons beter aan de regels van afvalinzameling te houden als anderen op straat kunnen zien wát wij precies bij ons plastic afval weggooien. Goed, een transparante kliko dan, misschien overtuigt die de mens van het strikter scheiden en houdt hij tegelijkertijd plastic afval weg bij dieren.

 

Verwerking & recycling

Maar vooralsnog mogen gemeentes zelf bepalen hoe ze het inzamelen van hun afvalverwerking regelen. Bovendien is het nauw kijken bij het inzamelen van plastic voor recycling. Is het teveel vermengd met bijvoorbeeld papieren etiketten die aan plastic verpakkingen vastgeplakt zitten, dan wordt het alsnog verbrand. En zelfs als er alleen maar plastic in de inzamelzak zit, kan het lastig zijn. “Alle plastic materialen lijken misschien op elkaar, maar er bestaan verschillende soorten die niet gemengd in de recycling verwerkt kunnen worden. Sterker nog, soms zitten er in een enkele verpakking 3 à 4 soorten plastic verwerkt”, aldus Jelmer Vierstra.

Weg met alle plastic verpakkingen dan? Dat zal niet haalbaar zijn, denkt Jelmer. “Zeker voor de voedingsmiddelenbranche heeft plastic unieke en voordelige eigenschappen: het is lichtgewicht en het is vocht-, lucht- en waterdicht, wat voedsel en dranken langer houdbaar maakt.” Voor producten die een lange reis afleggen voordat ze bij ons in de supermarkt liggen, zijn deze eigenschappen onmisbaar.

 

Kartonnen verpakkingen?

Wat kartonnen drankverpakkingen en koffiebekers betreft, helpt Jelmer ons ook snel uit de droom. “Aan de binnenkant van zulke verpakkingen en bekers zit gewoon een laagje plastic, anders zou het de vloeistoffen niet goed vasthouden. Deze combinatie van plastic en karton is niet te recyclen en belandt gewoon in de verbrandingsoven.” Alleen al op het gebied van ‘meeneemkoffie’ levert dat in Nederland zo’n 3 miljard bekers aan afval op waar we niets anders mee kunnen dan verbranden. “En laten we niet vergeten dat ook voor karton en papier grondstoffen nodig zijn.” Als alternatief voor plastic niet zaligmakend dus. Bovendien zijn het de wegwerpmaterialen, voor eenmalige gebruik onderweg, die dikwijls op straat belanden.

 

 

Een ‘nieuwe’ prikkel voor gedragsverandering

Dan zijn er nog glazen verpakkingen als mogelijk alternatief, maar die zijn een stuk zwaarder en duurder, tenzij we ze inzamelen en hergebruiken, en dat is waar Natuur & Milieu een deel van de oplossing in ziet.

Hergebruik is niet alleen een mogelijkheid bij glas maar evengoed bij (een deel van de) plastic verpakkingen. Het inzamelen en hergebruiken kan op individueel niveau plaatsvinden, dus ieder voor zich, maar veel effectiever is het centraal inleveren en hergebruik door fabrikanten. En er is één soort prikkel die zelfs de hardnekkigste milieuvervuiler altijd weer overtuigt om mee te doen: statiegeld. “Supermarkten en producenten zullen daar in eerste instantie geen voorstander van zijn, het betekent voor hen weer een extra goederenstroom, een extra verantwoording. Maar we hebben hier al ervaring mee. Denk aan statiegeldflessen; het werkt.”

Jelmer en zijn collega’s van Natuur & Milieu zetten zich al geruime tijd intensief in voor het uitbreiden van het statiegeldlandschap, en niet zonder resultaat. Sinds juni dit jaar worden kleine petflessen belast met statiegeld en kunnen we die inleveren, eind 2022 worden daar blikjes aan toegevoegd. Een goede stap richting minder afval op straat.

 

Wisselwerking tussen producent en consument

Een ander deel van de oplossing zit in de keuze voor het soort plastic. De eigenschappen van het materiaal dat voedsel langer houdbaar maakt, kunnen handig zijn. “Producenten zouden echter na moeten denken over welk plastic ze gebruiken, en wat dit betekent voor de uiteindelijke afvalverwerking en recycling”, aldus Jelmer. “Sommige plasticsoorten zijn namelijk een prima marketing tool, omdat ze er ‘duurzamer’ uitzien, maar als samenstelling amper tot niet te recyclen.”

Als consument kunnen we een slag tegen plastic afval maken door meer vers en met de seizoenen mee te eten, waardoor groenten en fruit minder lange afstanden hoeven af te leggen en de houdbaarheid minder belangrijk wordt. Ook kunnen we ons afvragen of we nog groente en fruit willen kopen dat individueel verpakt wordt in plastic.

 

 

In de tussentijd

Maar toch… wat kunnen we als dierenliefhebbers in de tussentijd doen tegen het gevaar van plastic zwerfafval voor (huis)dieren? Dierenarts Martijntje geeft aan dat ook hondenbaasjes zich niet altijd gedragen. “Nog te vaak zie ik buiten plastic poepzakjes gewoon gevuld in het gras liggen”, zegt zij. De ontlasting van je hond opruimen maar vervolgens toch laten liggen. Zou dat die complexe menselijke geest weer zijn? Natuurlijk zijn wel steeds meer poepzakjes van afbreekbaar materiaal. Maar dat afbreken gebeurt niet à la minute en in sommige gevallen ook niet volledig. En zolang het zijn vaste vorm heeft en dieren het in kunnen slikken, blijft het een milieuprobleem. Dus gewoon in de afvalbak gooien s.v.p.

Verder zijn alle drie de experts die in dit artikel tekst en uitlag geven het over één ding volmondig eens: “Je ergeren aan plastic afval dat je onderweg tegenkomt en het vervolgens niet opruimen, heeft geen zin!” Jelmer Vierstra geeft ons ter afsluiting daarom nog een mooie missie mee:

“Als iedereen, iedere dag één ding meer opruimt dan dat hij weggooit, is het probleem met zwerfafval zo opgelost.”

 

Tips tegen plastic zwerfafval:

• Gebruik zo min mogelijk producten met plastic verpakkingen.
• Gooi afval altijd in de daarvoor bestemde afvalbak of -zak.
• Ruim plastic zwerfafval op als je het tegenkomt.
• Hang PMD-zakken buiten zoveel mogelijk op voor inzameling. Heb je die mogelijkheid niet, zet de zakken dan zo kort mogelijk voordat de afvalophaaldienst langskomt buiten.
• Eet seizoensgebonden producten.
• Gebruik herbruikbare groente-, brood- en fruitzakken.
• Zijn de prullenbakken die je buiten onderweg tegenkomt vol, neem dan je afval mee naar huis en gooi het daar weg en maak een melding bij de gemeente.
• Koop je koffie voor onderweg, vraag dan of je het in je eigen thermosbeker mee mag nemen.

Bron: Hart voor Dieren Magazine