Dik opgezet en donzig kruipt het koolmeesmannetje in zijn nestkastje. Hij slaapt rustig. Het kleine lijfje beweegt met de ademhaling zachtjes heen en weer. Plots knalt en flitst het overal. De vogel trilt en heft zijn hoofd op in paniek. De geluiden kan het diertje niet thuisbrengen. De jaarwisseling is begonnen…
Hij blijft roerloos zitten, omdat het steeds opnieuw begint te donderen en knallen. Al snel rent het meesje radeloos rond in zijn nestkastje. Hij weet niet dat het de rotjes en pijlen van oudejaarsnacht zijn die langs zijn anders zo rustige stulpje vliegen. Ook weet hij niet dat de onverdraagbare herrie over een paar uur voorbij zal zijn. Hij is doodsbang.
Deze scène werd vastgelegd door de NABU Nature Conservation Association met een speciale nachtcamera. De video, die kan worden gevonden op Youtube, toont duidelijk aan wat oudejaarsnachtlawaai en -flitsen betekenen voor dieren. Wanneer wij luid en duidelijk de jaarwisseling staan te vieren, starend naar de pijlen in de lucht, breekt buiten de hel los, niet alleen voor onze huisdieren, maar ook voor de dieren die buiten leven. Of het nu gaat om het hert of de ree, bever, marter, duiven, zangvogels of eenden in het nabijgelegen stadspark: Voor ieder van hen zou oudejaarsnacht wel eens de ergste dag van zijn of haar leven kunnen zijn en het bestaan voorgoed veranderen. Voor sommigen is het helaas ook de laatste dag. Een oorverdovend geluid en flitsend licht breken abrupt los en er ontstaat rook en mist. Het gevolg is dat wilde dieren in paniek raken. In de natuur moeten ze dagelijks zien te overleven en worden ze regelmatig geconfronteerd met potentiële bedreigingen en vijanden. Daarom reageren ze van nature zeer gevoelig op geluiden; ieder geluidje kan immers een bedreiging zijn. Het is moeilijk om je voor te stellen wat het bizar hoge geluidsniveau van de jaarwisseling doet met hen. Er wordt herhaaldelijk gemeld dat geschrokken dieren in paniek beginnen te rennen en niet zelden in het verkeer terechtkomen. Het verhoogde energieverbruik, veroorzaakt door een dergelijke abrupte vlucht, kan ook levensbedreigend zijn voor een dier. Vooral in de winter moeten dieren hun energie zo goed mogelijk beheren omdat ze maar over een beperkte hoeveelheid beschikken vanwege kou en voedselgebrek. Als de winter streng is, kan oudejaarsavond dodelijk zijn voor hen.
Jaarlijkse nachtmerrie
Vooral voor vogels is oudejaarsavond dramatisch. Opgeschrikt door het lawaai vliegen ze naar ongewone hoogten. Sommige merels en roodborstjes overleven dit niet: de inspanning is te groot voor de dieren en ze sterven. Wat ornithologen al lang vermoedden, werd in 2008 ook wetenschappelijk bevestigd. De onderzoekers maakten gebruik van de weergeschiedenis en radarapparatuur die speciaal voor dit doel werd gebruikt. Deze straalt onzichtbare microgolfstralen uit in de lucht, welke worden weerkaatst door regendruppels, sneeuwvlokken, fijne roetdeeltjes – en zelfs door vogels. Op deze manier werd het nachtelijke rondspoken van de dieren eindelijk zichtbaar. De onderzoekers vergeleken het gedrag van de vogels op normale nachten met dat op oudejaarsavond. Terwijl de dieren normaal vredig in hun nestjes sliepen, waren ze kort na de jaarwisseling duidelijk in grote aantallen aanwezig in de lucht. Eenden, mezen en merels werden soms tot wel duizend meter hoog gesignaleerd. Overdag vliegen zij slechts zo’n honderd meter hoog. Het leek erop dat de dieren trachtten te ontsnappen, vooral op plekken waar veel mensen wonen en er veel vuurwerk was.
Een treurig einde
Maar het kan nog erger: Vuurwerk leidt ieder jaar opnieuw tot verwondingen die soms zelfs de dood als resultaat hebben. In 2015 stierf bijvoorbeeld een zes maanden oud bevervrouwtje nadat kinderen rotjes gooiden naar een groepje wilde eenden. Door de knal scheurden de trommelvliezen van de bever en ze verdronk. Hoewel dit bericht doet vermoeden dat er sprake was van moedwillige mishandeling, kunnen ook degenen die het niet zo slecht menen een dier raken als ze met rotjes gooien, vooral als de dieren zich proberen te verstoppen in het gras of in de bosjes.
Het geluid is ook uiterst storend voor degenen die in de winter slapen. Iedereen die ooit heeft meegemaakt hoe hard de knal is van vuurwerk dat vlak naast je ontploft, weet dat dit geen kleinigheid is. Hoewel vuurwerk meestal zo is ontworpen dat het de door de mens aanvaardbare pijngrens van ongeveer 110 decibel niet overschrijdt – als je tenminste een minimale afstand aanhoudt. Maar dat is ongeveer het geluid van een drilboor. Voor winterslapers, zoals egels of vleermuizen, kan die herrie levensbedreigend zijn. Bij egels werden zogenaamde schrikstuiptrekkingen waargenomen: hun slaap werd ruw verstoord, met nog onbekende gevolgen. Zelfs slapende vleermuizen kunnen wakker worden. Als ze hun winterslaap voortijdig beëindigen, hebben ze al veel te veel energie verbruikt voor de opwarmfase. Als ze in een strenge winter geen voedsel vinden, verhongeren ze vervolgens.
Opwinding in de zoo
Maar niet alleen wilde dieren worden getroffen. Zelfs de dieren in de dierentuin lijden onder 31 december. En ze kunnen niet ontsnappen. Ook voor de verzorgers is deze dag daarom altijd een zware dag, omdat ze de stress van zebra’s, leeuwen of pinguïns niet kunnen tegengaan. Sommige dierentuinen hebben een verbod op knalvuurwerk afgedwongen binnen een straal van 150 meter. Maar of dat veel uithaalt, is nog maar de vraag.
Hoewel het afsteken van vuurwerk op veel plaatsen niet wordt toegestaan en er in sommige steden zelfs verboden gebieden zijn vanwege brandgevaar en vandalisme, worden de regels met grote regelmaat geschonden. Vuurwerk is bijvoorbeeld vaak niet toegestaan in de buurt van ziekenhuizen, kerken en bejaardentehuizen. Mensen worden enigszins beschermd met deze richtlijnen. De dieren die in het veld leven, in de bomen, aan de rand van het bos of in het park worden volledig aan hun lot overgelaten. Een mooie oudejaarsavond hoeft niet per se met flitsen en knallen gevierd te worden. Een ontspannen wandeling, een fles champagne, oliebollen en een feestje thuis – misschien zelfs wat sterretjes – er zijn allerlei manieren om het nieuwe jaar in te luiden. Niemand hoeft het te doen zonder een feestje. Alleen kunnen we wel meer rekening houden met de wezens die vlakbij ons wonen in de stad of op het platteland. Dan begint het volgende jaar een stuk vrediger voor iedereen.
Zo help je huisdieren de nacht door
• Laat je dieren niet alleen.
• Haal je dieren naar binnen, ook
buitenkatten.
• De dieren moeten binnenshuis een rustig terugtrekplekje hebben.
• Houd ramen en luiken zo mogelijk gesloten.
• Bied zekerheid: verander geen vaste rituelen, gedraag je normaal en niet overbezorgd of onrustig.
• Speel muziek af, dit kan van het vuurwerkgeluid afleiden.
• Laat je hond aangelijnd uit als je op oudejaarsavond per se met hem naar buiten moet (tuin is ook een optie). Probeer de hond om tien uur ‘s avonds voor het laatst te laten plassen.
Hou je hond ook op nieuwjaarsdag aangelijnd. Er zullen nog wat klappen te horen zijn en je wilt voorkomen dat hij de vuurwerkresten van dichtbij gaat bekijken.
• In zeer ernstige gevallen van angst en paniek kun je eventueel een rustgevend middel met de dierenarts bespreken.
Bron: Hart voor Dieren 1.2019
